Land of the Sun: Muzika, prijatelji, porodica, i Charlie Haden

Životi džez muzičara i njihove karijere, trnovit put kojim su savladavali surove prepreke slave i uspeha ili zauvek padali u anonimnost, način na koji su dolazili do određenih ideja ili ih odbacivali, oduvek zauzimaju centralno mesto u napisima o ovoj muzici. Preko podataka i neretko bizarnih detalja, zainteresovani čitaoci mogli su da saznaju gotovo sve o svojim omiljenim umetnicima, sastavima, orkestrima, da ih upoređuju sa drugim i sa sobom, obogaćujući svoj život onim što im je nedostajalo i izgrađujući norme i stavove, pristupajući tako ovoj improvizovanoj muzici na jedan sasvim osoben način.

Zato nije čudno što je biografija Charlieja Hadena ponekad i više od otvorene knjige. Do u najsitnije detalje, ne zazirući od privatnosti koja je prethodila ekstrovertnosti javnog džezerskog života, 73-ogodišnji Charlie sa ponosom govori o sebi, svojoj porodici, prijateljima i muzici. Američka folk muzika i radijska emisija porodice Haden, njegovi pevački počeci sa nepune dve godine života, dečja paraliza u petnaestoj – iz svih ovih „prolazaka kroz nepoznato“ Charlie je saznavao štošta o nastupima, mikrofonima, timskom radu, granicama mogućeg i nemogućeg, emocijama, posvećenosti zvuku i slobodi koja se može iskazati muzikom. I kako to obično biva u velikim porodicama, mlađi od starijih nasleđuju iznošene stvari, a petnaestogodišnji Haden je od brata nasledio kontrabas! Pohitajmo vođeni ovim crticama, u susret ovogodišnjem Beogradskom džez festivalu i jednom od njegovih najeminentnijih učesnika, basisti Charlieju Hadenu.

Pojava bi-bapa četrdesetih godina prošlog veka i muzika alt saksofoniste Charlieja Parkera bila je inicijalna kapisla, ali i kvalitetna podloga za iznalaženje novih stilova u džezu tokom pedesetih. To je i doba kada su se smenjivale male ili veće revolucije u džez muzici. Setimo se, upravo ovih godina trubač Miles Davis svira džez ogoljen do tišine i lišen uzavrelih emocija (album The Birth of Cool), slepi pijanista Lennie Tristano započinje susret sa evropskom baroknom muzikom stvarajući izraz koji je i na današnjoj džez sceni često prisutan. Osim Tristana javlja se i tvrđa struja (hard-bap), čvrsto napojena poukama bi-bapa, koja je džezu donela prizvuk kamerne muzike obmotane ubitačno snažnim i intenzivnim sviranjem (sastavi poput The Jazz Messengers Arta Blakeyja). Ipak, Charlie Parker je tokom čitavog ovog perioda i dalje važio za „oca“ većine mladih muzičara, dok su serije koncerata Normana Granza Jazz at the Philharmonic bile dovoljno inspirativne kako za pripadnike novog talasa, tako i za odane sledbenike starog.

Haden je, slušajući Parkera, tenor saksofonistu Lestera Younga koji je ekskluzivno svirao po JATP koncertima, i pevačicu Billie Holiday, odlučio da želi baš to raditi. To je u njegovom svetu značilo „svirati džez“. U svojoj silnoj želji, Haden se obreo u Los Anđelesu u potrazi za maestralnim samoukim pijanistom Hamptonom Hawesom. Hawes, ovisnik o heroinu, pa i sam diler droge, osuđen je na deset godina kazne u zatvorskoj bolnici. Čekajući suđenja Hawes je snimao, a karijeru nastavio nakon što je dobio pomilovanje 1963. godine. Iz poznanstva ovog kontraverznog pijaniste i Hadena, koji je ljudima prilazio bez predrasuda slušajući samo njihovu muziku, proistekao je snimak na LP ploči iz 1957. godine, potom i album iz 1976. godine, kao jedan od boljih duetskih projekata: As Long As There’s Music.

Sav talenat obojice muzičara i raskošnost minimalističkog zvuka, slušaoca natera da krajičkom oka proverava istinitost ispisanog datuma i postavi pitanje koliko se daleko odmaklo od kraja pedesetih, ako je već tada stvoren izraz koji danas tako često slušamo, izraz koji bi se mogao najpreciznije okarakterisati kao moderan bap, koga se i sam Haden držao u jednom delu svog stvaralaštva. I na ovim snimcima se već naslućuje ono što je budućnost – slobodna improvizacija ušuškana je u meke baperske vode. Naime, treća numera na ovom albumu upravo je Turnaround, kompozicija Ornettea Colemana, saksofoniste koji je sa Johnom Coltaneom sinonim novog slobodnog džez-sveta.

Plastični saksofon Colemana, bas Hadena, truba Dona Cherryja i bubnjevi Billyja Higginsa stvorili su 1959. godine antologijsko izdanje fri-džeza, nazvano The Shape of Jazz to Come. Jedan od onih albuma bez roka upotrebe, vanserijski i sa muzikom kojom se označava put u večnost. Malo je muzičara u ono vreme (a još manje izdavača, kritike pa i slušalaca), koji su bili spremni da čuju i učestvuju u stvaranju nečeg doista revolucionarnog. Coleman je smatrao da je sloboda u mislima, da je improvizovati jednako komponovanju, a svirati fri značilo je biti prirodan muzičar.

Haden je njegovo muziciranje čuo kao odjek ljudskog glasa, razumeo je ovaj govor. Ipak je neverovatno da se slušajući ovaj album, kao i kod svakog Hadenog projekta, dolazi do iste impresije, do refleksije njegovog toplog i emotivnog tona. I slušajući muziku shvatamo kako se odlučio za neku vrstu ambivalentog stvaranja harmonije improvizacijom. Haden je napravio ravnotežu između slobode i tradicije, okvira u kome se kretala većina fri-džezera onog vremena, pa i Coltranea sa kojim je takođe sarađivao. Kao i kod bapa, fri je ponudio svoje džez standarde poput Lonely Women (prisetimo se, na primer, interpretacija Johna Zorna ili Joshue Redmana).

Sloboda koju je Charlie Haden objavio sa prvim snimcima fri-džeza, ubrzo je dobila i mnogo širu dimenziju. Haden je muziku video i kao način da izrazi stav prema Vijetnamskom ratu, oslobodilačkim pokretima u svetu, ali i svim političkim odlukama koje proizvode nasilje i kojima se ugrožava sloboda ljudi. Iz ovakvog viđenja sveta Hadena kao individualca, rodila se muzičko-politička stranka The Liberation Music Orchestra.

Big bend koji je okupio mnoge vrsne džezere prvi put se oglasio 1969. godine. Imena koja su stajala iza projekta su bili oni o kojima govorimo sa uvažavanjem, poput bubnjara Paula Motiana, tromboniste Roswella Rudda, saksofoniste Deweyja Redmana ili pijaniste i aranžera ovog projekta Carle Bley. Muzika je inspirisana uglavnom španskim građanskim ratom, a osim slobodne improvizacije, kao i na kasnijim projektima Hadenovih slobodarskog orkestra, dominantan je zvuk u kome je izmešana snaga bunta, elegija obespravljenosti, uteha slobodarima…

Projekat je sinteza govora na svim poljima: otpor prema agresiji (snagom duvača i improvizacijom) i razumevanje za ugnjetene (osećajnošću Carlinog klavira ili Hadenovog basa). I kada se zatvore sve istorijske čitanke i zaborave sve podele među ljudima, iz mnogih delova sveta se ipak prolama jedno ime koje je sinonim borbe za slobodu. Haden je to ime pretočio u kompoziciju Song for Che. Che na majicama, kapama, plakatima, među crnom Afrikom, mulatima Južne Amerike, beloj vremešnoj Evropi… Zbog pesme posvećene Crnom oslobodilačkom pokretu Mozambika i Angole, Haden je imao i malo zatvorsko iskustvo na turneji u Portugalu 1971. godine, kada čitava ekipa, predvođena Ornetteom Colemanom, nije htela ući u avion bez Hadena koga je zadržala tamošnja policija.

Krajem šezdesetih Haden započinje i jednu osobenu saradnju sa pijanistom Keithom Jarrettom. U spoju ove dvojice muzičara postoji zanimljiva biografska podudarnost: naime, u oba slučaja hroničari su zabeležili da su presudan uticaj na formiranje njihovih muzičkih ličnosti izvršile majke, otkrivši muzičku nadarenost izuzetno rano. Tako je Jarrett počeo učiti klavir sa četiri godine, a Haden propevao sa dve. Spoj slobodnog Hadenog duha, ali i poetike njegovog basa, sa Jarrettovim džez intelektualizmom, vanserijskim muziciranjem i sposobnošću da majstorski izrazi svoju kreativnu ideju, imala je premijeru na izdanju Somewhere Before iz 1968. godine, a kao najsjajniji se smatra album iz 1976. godine The Survivor’s Suite. Uz saksofonistu Deweyja Redmana i bubnjara Paula Motiana, kvartet je snimio dvosetnu svitu – muziku koja se smatra remek delom Jarrettovog kompozitorskog umeća. Svita je u neku ruku ritualni fri-džez, kao fuzija/slika svih dotadašnjih dešavanja u žanru. Saradnja dvojice virtouza je tokom vremena utihnula, da bi se ove godine nanovo pojavili sa džez standardima i CD-om Jasmine.

Poseban segment Hadenog stvaralaštva je muzika stvorena sa kvartetom West. U bendu sa pijanistom Alanom Broadbentom, bubnjarem Laranceom Marableom i saksofonistom Erniejem Watsom, Haden je istražio čitav filmski i muzički svet nastao četrdesetih godina, klasičan džez, folk, ali i muziku Rahmanjinova ili Ravela…. Uticaji i inspiracije su mnogobrojne i razastrte po nemalom broju izdanja. Izdanje kvarteta sa kamernim orkestrom iz 1999. godine pod nazivom Art of Song, sa vokalima Shirley Horn i Billom Hendersonom, na čak trinaest numera projektuje esenciju prefinjenosti, nostalgiju za nekim naivnijim i sporijim vremenima. Idilična muzička razglednica čijem optimizmu se ne može odoleti.

Kvartet West se često dotiče i muzičara koji su četrdesetih bili najbolje što je džez imao. Haden te svoje omaže ne radi baš obično, ne pretače olako nečiju muziku u savremene muzičke reči, nego ih jednostavno spaja. Na albumu Haunted Heart iz 1992. godine, inspiracija su mu bile tri izuzetne dame: pevačice Jeri Southern, Jo Stafford, i naravno Billie Holiday. Zameniti ova tri vokala bilo čijim je nemoguće, ali poželeti da svoju muziku obojiš njihovim glasovima itekako jeste. I tako, možda se ovim albumom ostvario jedan od Hadenovih snova – da produži muziku i stihove slavnih vokala u savremeno doba.

Svaka muzička ideja Charlieja Hadena je bila razrađivana i imala više reinkarnacija. Od natpisa The Montreal Tapes stvoren je brend, koliko god to bio raritet u džezu poput Jazz at the Philharmonic. Započeo je 1994. godine sa trubačem Donom Cherryjem i bubnjarem Edom Blackwellom, a nastavio sa bubnjarem Paul Motianom i jednim od najvećih pijanista današnjice Gonzalom Rubalcabom. Džez festival u Montrealu je bila prilika za okupljanje i ostvarenje jednog modernog džez izraza, u različitim sastavima izvođača, koji se bazira na stvaralaštvu Colemana, Monka, ili onog zbog koga je Haden ušao u džez vode – Charlieja Parkera.

Charlie Haden nije pravio revolucije u tehnici sviranja basa, ali je bio saučesnik najvećih muzičkih revolucionara, buntovnik sa popriličnim razlogom. Stvarajući sa The Liberation Music Orchestra, iskazivao je svoje originalne i nebrojane muzičke ideje kroz saradnju sa brojnim džezerima. Skoro da ne postoji mogućnost da se njegov bas ne čuje na kojem od značajnijih izdanja u poslednjih pola veka, koliko traje ova plodna karijera. Muzika, prijatelji koje je stekao svirajući, ali i porodica koju je stvorio, naravno opet velika i sva obojena muzikom kao i ona u kojoj je odrastao, čine siže onog što stoji iza basiste Charlieja Hadena.

Da stari majstor ne miruje govori i broj ovogodišnjih izdanja, ali i njegova učešća na svetskim festivalima, poput predstojećeg beogradskog. Hadenov stvaralački opus i ono što je njime saopštavao se može jednostavno nazvati po njegovom albumu Land of the Sun, kao zemlji sunca koju su činili muzika, porodica, prijatelji i naravno Charlie Haden. Po profesiji – džez basista.