NYC Winter Jazzfest: Živimo pod zemljom, borimo se u visinama (1)

Sletio sam u Njujork devetog januara i ovaj put sam se osjećao kao da dolazim na sasvim poznato mjesto. Aura nepoznatog, mističnog, različitog je nestala, kao i strah od graničnog prelaza na aerodromu (američki granicari imaju običaj da te prestrave svojom ozbiljnošću da bi ponosno, nakon kratke interogacije, mogli da izjave “dobrodošli u Ameriku, gospodine”). Prestolnicu džez muzike sam ranije posjećivao, prvi put iz znatiželje da čujem bibap u svom rodnom kraju, a kasnije da i sam nastupam. Zadnjih par puta sam odlazio zahvaljujući stipendiji holandske Prins Bernard fondacije koja mi je dala priliku da bez konkretne agende provedem tri mjeseca, sve ukupno, u gradu, da bih “omirisao scenu” i sam se uključio  u dešavanja.

Ako biste posjetili Njujork, predložio bih da neko vrijeme izbjegavate popularne američke filmove, a pročitate koju epizodu Alana Forda, da se ne biste suviše iznenadili i što brže i lakše razumijeli grad. Jer, uprotiv filmski formiranoj slici, realnost je puno bliža scenama iz italijanskog stripa. Prizori su takvi da sam se često pitao kako je moguće da umjetnost koja rezonira na tako visokim frekvencijama postoji u tako okrutnoj socialnoj i ekonomskoj okolini. Život džez muzičara tek pogotovo liči na dogodovštine tajnih agenata grupe TNT. Radi se stalno, solidarno i uzbudljivo – za premalo para. Sve se čini na dohvatu, ali zapravo je daleko. Za one manje uspješne budžet se dopunjava poslovima kao sto je hodanje psa, pečenje palačinki, fizički rad i sitna preprodaja marihuane. Ono čemu se divim je to, da veliki broj muzičara ostaje vjeran svojim umjetničkim idejama uprkos ovim uslovima.

Sad sam stigao u mozda najbolji trenutak, nekoliko dana prije Vinter džez festivala. Vinter džez festival je započet  2005. kao jednovečernji festival sa ciljem da prikaže najbolje sa (uglavnom) njujorške scene, ali se u medjuvremenu proširio na 4 dana, uključujući 2 dana “Muzičkog maratona” gdje se može čuti preko stotinu raznih formacija na desetak lokacija rasutih po Grinvič Vilidžu.

Prvi dan. Nakon jednonoćne aklimatizacije krenuo sam u pohod na muzička dešavanja. Prva stanica: klub Stoun i trio bubnjara Džima Bleka. Koncert u 3 po podne, u maloj tamnoj sali muzika pršti – dinamičan i uzbudljiv trio. Kris Tordini na basu i Tedi Klauzner na klaviru. Tedi Klauzner mu zapravo nije pravo ime, ali pretpostavljam da se tako krije od americkih graničara koji, pri ulazu u zemlju često provjeravaju da li neko negdje nastupa – što sa turističkom vizom nije dozvoljeno. Nadrealizam se ne nalazi samo po muzejima. Na programu su bile “bagatele” cuvenog avangardnog kompozitora Džona Zorna, koji je i umjetnički direktor ovog relativno mladog, ali već čuvenog kluba, a koji je i naplaćivao karte na ulazu. Za bis su ponovili jednu od “bagatela” (koje nemaju imena, već brojeve) uz komentar Zorna “odsvirajte ponovo onu koju ste z….li”.

Poslije svirke sam slučajno sreo Jaspera Stadhaudersa, druga iz Amsterdamske skole koji je to veče u Stounu nastupao s Kenom Vandermarkom, uticajnim saksofonistom/klarinetistom iz Čikaga. Obećao sam da ću doći da ih slusam, ali sam ipak otišao da odslušam manje poznatu ekipu u Bruklinu, ne bih li čuo bubnjara Našita Vejtsa, koji je nastupao u triju saksofoniste Martia Erliča sa Džon Herbertom na kontrabasu. Solidna svirka u ornet-kolmenskom fazonu. Za prvi dan mi je bilo i previše, od džetlega nisam ni znao šta slušam pa sam se otšepurio nazad kući.

Drugi dan. Jedanaesti januar je osvanuo u sjenci tužne vijesti – Dejvid Bouvi više nije živ! Neočekivano, tužno, ali fascinantno i čak lijepo je to, na koji način je odlučio da ode – flambojantno, uz zvuk svog novog, ispostavilo se posljednjeg albuma. Bouvi me je impresionirao izborom muzičara za ploču Blekstar. U pitanju je bend saksofoniste Donija Makaslina, sa Džejsonom Lindnerom na klavijaturama, basistom Timom Lefebrom i Markom Džulijanom na bubnjevima, koje je regrutovao negdje prije godinu i pol, kad je na nagovor Marije Šnajder išao da ih posluša u legendarnom 55 Baru u Vest Vilidždu. Njima se pridružio gitarista Ben Monder (jedan od najintrovertnijih tipova koje poznajem i meni jedan od omiljenih gitarista). Ekipa, tačno kakvu bih rado sam sastavio, dinamična, kreativna, koja potiče iz džeza i bibapa, ali potpuno tretira muziku kao stilski neograničenu. Klavijaturistu Džejsona Lindnera poznajem godinam, počevši od festivala u Grčkoj na kome smo zajedno nastupali. Osim prijatelja, smatram ga najinventivnijim i najsvestranijim muzičarem današnjice, što naravno da zvuči pompezno, ali je moje lično mišljenje.

To veče sam, više radi društva nego muzike otišao da slušam prijatelje koji su svirali u Trans Pikosu, klubu u Kvinsu. Klub je u popularnom jugo-naselju Kvinsa, Ridžvudu (gdje inace se mogu naci ćevabdžinice, prodavnice suhomesnatih proizvoda i radnje sa svim jugo- proizvodima, ajvarima i slicnim). Atmosfera je avangardna, ulaznica je minimalna, tri dolara sa pićem (radi poredjenja: u većini klubova pivo kosta oko osam dolara), a muzika je zanimljiva. Najkraće opisano: rege na halucinogenim drogama. Divim se muzičarima iz tog kruga, jer imaju hrabrost da rade ono sto zamišljaju, bez obaziranja na estetske norme i komercijalnu vrijednost.

Treći dan. Džejson Lindner me je pozvao na svoju svirku u klub Nublu (od rijetkih američkih imena u ovoj reportaži koja se isto piše na engleskom i srpskom). Svirao je sa grupom bubnjara Džastina Brauna. Ovo mi je jedan od omiljenih klubova u gradu, klub za koji mali krug ljudi zna i koji je mjesto rođenja mnogih novih projekata; bina za eksperimentaciju, kao i klub koji je ugostio orkestar sad pokojnog, a legendarnog Buča Morisa. Bar, scena u sredini sale, grafiti po zidovima. Likovni umjetnik najviše povezan s ovim klubom je Petar Podzemaljac Timotić, pa ne čudi kad na zidu iza bine stoji veliki grafit sa natpisom na ćirilici “Živimo pod zemljom, borimo se u visinama”. Ova rečenica Podzemaljca dobro opisuje njujoršku umjetničku scenu.

Muzika koja sljedi je ludilo. Energija, gruv, poliritmije, jednostavne teme preko inovativne ritmičke pozadine i sve to sa stavom pank muzike. Svira se glasno preko svake mjere,a sve  za malobrojnu publiku koja magnetizirano posmatra. Retrospektivno, možda najbolji koncert ovog putovanja. Prostor je bitan. Svirali su dva seta, oba puta iste kompozicije. Sreo sam Arona Parksa, i on je bio oduševljen, te je odmah mladom Džastinu predložio da komponuje za bend. Sa Džejsonom sam pričao o Bouviju i usput potvrdio dogovor da na mom sledećem albumu bude gost.

Četvrti dan. Konačno, počinje Vinter džez festival. Na programu su koncerti benda Hepi Epl, koji predvodi bubnjar Dejv King, duo alt i bariton saksofoniste Kolina Stetsona i basiste Bila Lasvela i legendarni bend iz Amsterdama Di Eks. Sve to u klubu Le Poason Ruž, u ulici Bliker. Hepi Epl započinje veče sa pitkom avangardnom muzikom, a u bendu se ističu saksofonista Majk Luis i,  naravno, lider benda, bubnjar Dejv King, koji sa mnogo humora vodi razgovor između numera. Uzgred, preporučujem da se prikljucite na njegov Jutjub kanal gdje, osim odlične muzike sa, izmedju ostalih bendom Bed Plas, možete da pratite njegovu nadrealnu humorističku emisiju Rašonal Fank (Rational Funk).

Nakon Epla na scenu izlazi duo Kolina Stetsona i Bila Lasvela. Impresivan je zvuk Stetsona na altu i baritonu, sa kojim uz pomoć gitarskih pedala i tehnike kružnog disanja pravi minimalističke zvučne pejsaže. Basista Bil Lasvel, sa svojim Fender Presižnom bez pragova, puštao je duge note, stvarajući čvrstu i bogatu bazu, bojeći ponekad zvuk raznim pedalama.

Za kraj, nastupio je bend Di Eks iz Amsterdama. Iako sam proveo 11 godina u Holandskoj predstonici, nisam nikad uživo slušao legendarni bend (koji je oformljen davne 1979!). Slijedi fantastičan koncert sa energijom panka o kojoj sam čuo, ali na koju se teško nailazi, i senzibilitetom fri džeza. U stvari, kao i u većini ostalih slučajeva dobre muzike, žanrovi služe samo za opise kritičara i za katalogizaciju ploča. To dokazuje Di Eks koji jednostavno svira muziku, bez obaziranja da li je to pank ili fri džez ili rok ili noiz ili šta god. Ludačka energija i gitaristi koji plešu po sceni dok sviraju jednostavne, ali muzički jake “rifove”, bubnjarica koja svira atipične ritmove preko naizgled jednostavnih pjesama. Pričao sam sa članovima benda poslije koncerta i bio rijetko ponosan da sam proveo dugo vremena u Amsterdamu koji oni predstavljaju u najboljem svijetlu svoje najsvijetlije epohe, osamdesetih godina. Obavezno da ih poslušate ako budu u vašem kraju.

Peti dan. Za promjenu, klasika. Prijatelj koji studira na Džuliardu me je pozvao da po studentskoj cijeni slušamo njujoršku filharmoniju, koja je izvodila “Posvećenje proleća” Stravinskog. U prvom djelu smo čuli Respigieve “Crkvene prozore” i koncert za violinu Magnusa Lindberga u izvođenju Franka Petera Cimermana. Zanimljiv program, tri pravca tri generacije kompozitora u jednom koncertu. Stariji, Otorino Respigi, koji je bio konzervativan i protivnik novih modernijih pravaca u klasici, mlađi Igor Stravinski koji je upravo poveo muziku u novom pravcu i mnogo mladji (rodjen 1958) Lindberg, koji je i lično bio prisutan i dao kratak intervju na sceni povodom američke premijere svog violinskog koncerta.

NYC Winter Jazzfest: Živimo pod zemljom, borimo se u visinama (2)